4. júní 2025
3. júní 2025
Hlutdeildarlán draga ekki taum verðhækkana á fasteignamarkaði
- Fermetraverð nýbyggðra íbúða sem keyptar hafa verið með hlutdeildarláni er að jafnaði lægra en sambærilegra íbúða án slíks láns.
- Söluverð íbúða með hludeildarláni ákvarðast ekki sjálfkrafa af heimiliðu hámarksverði.
- Markaðsaðstæður fyrir sölu nýbygginga eru mjög ólíkar á milli landssvæða.
Gagna- og greiningarvinna HMS á hugsanlegum áhrifum hlutdeildarlána á fasteignaverð gefur til kynna að áhrifin séu takmörkuð. Lánin beinast að afmörkuðum hópi og eru veitt við skýrt skilgreindar aðstæður. Umfang úrræðisins hefur verið hóflegt á s.l. misserum og þau áhrif sem greina má benda fremur til sértækra og staðbundinna áhrifa fremur en grundvallar breytinga á verðlagningu fasteigna.
Ef litið er til kaupsamninga gerðra á sl. 12 mánuðum á höfuðborgarsvæðinu, sést að fermetraverð nýbyggðra íbúða sem keyptar voru með hlutdeildarláni er að jafnaði lægra en annara íbúða án slíks láns. Þetta má sjá á mynd hér fyrir neðan þar sem fermetraverð nýrra íbúða eftir stærð er teiknað upp, dökkbláir punktar tákna íbúðir keyptar með hlutdeildarláni og ljósgrænir án þess.
Dökkbláu punktarnir, sem sýna verð hlutdeildarlánaíbúða eru með lægsta verðið fyrir flestar fermetrastærðir meðaltalslínan fyrir þær sýnir engin merki um verðþrýsting. Þvert á móti gefur hún til kynna að hlutdeildarlánin hafi helst verið notuð til kaupa á ódýrari íbúðum. Þá má einnig sjá að dreifingin á dökkbláu punktunum er þröng og staðbundin m.v. ljósgrænu punktana. Þetta gefur til kynna að úrræðið beinist aðallega að afmörkuðum hluta markaðarins þegar kemur að stærð og verði.
Á vaxtarsvæðum utan höfuðborgarsvæðisins birtist svipað mynstur, þó með nokkrum blæbrigðum. Þar er dreifing dökkbláu punktanna örlítið jafnari, sem bendir til þess að hlutdeildarlánin hafi verið nýtt á dreifðari hluta markaðarins þegar horft er til stærðar og verðs. Þó er megináherslan enn á ódýrari nýbyggingar, líkt og á höfuðborgarsvæðinu, og engin merki um að úrræðið hafi haft teljandi áhrif á markaðsverð.
Þegar horft er til landsbyggðarinnar utan skilgreindra vaxtarsvæða blasir þó við aðeins önnur mynd. Þar liggur meðaltalslína fermetraverðs íbúða keyptum með hlutdeildarláni ofar, beint í gegnum verðmengi annarra nýbygginga. Við fyrstu sýn virðist það benda til þess að hlutdeildarlán hafi haft meiri áhrif þar en annars staðar. Hins vegar skýrist þetta af því að landsbyggðin samanstendur af fjölbreyttum svæðum með mjög ólíkar markaðsaðstæður og mismikla eftirspurn. Á meðan sum svæði glíma við takmarkaða eða enga eftirspurn, ríkir á öðrum svæðum virkari fasteignamarkaður.
Punktarnir á myndinni endurspegla í senn verð á svæðum þar sem markaðurinn ræður og á öðrum þar sem hlutdeildarlán eða önnur stuðningsúrræði hafa beinlínis verið forsendan fyrir byggingarframkvæmdum. Af þeim sökum getur heildarmyndin orðið villandi og staðbundnir þættir sem hafa afgerandi áhrif á verð og framboð koma ekki fram. Þá má bæta við að gagnapunktar eru einstaklega fáir á þessum svæðum, sem eykur líkur á skekkju í niðurstöðum þar sem verið er að bera saman svæði með ólíkar markaðsaðstæður.
Þegar hlutdeildarlán eru veitt, ákvarðast hámarksverð viðkomandi íbúðar ekki sjálfkrafa út frá hámarksverði samkvæmt reglugerð um hlutdeildarlán. Þess í stað metur HMS söluverðið sérstaklega með hliðsjón af byggingarkostnaði, gögnum frá byggingaraðila og söluverði á sambærilegum eignum á markaði.
- Í lok árs 2020 var hlutdeildarlánum komið á fót með það markmið að styðja við tekjulægra fólk sem er að stíga sín fyrstu skref á fasteignamarkaði. Úrræðið gerir fólki kleift að fá allt að 30% af kaupverði íbúðar að láni frá ríkinu, gegn því að leggja fram að lágmarki 5% eigin fé. Lánin eru bundin við nýjar íbúðir sem uppfylla skilyrði HMS um hámarksverð og stærð, og eru einungis veitt innan ákveðinna tekju- og eignamarka.