Byggingargallar eru of algengir á Íslandi og hafa í för með sér gífurlegan kostnað fyrir samfélagið, bæði beinan en einnig óbeinan kostnað sem erfiðara er að meta.

Mat HMS bendir til þess að árlegur kostnaður vegna galla í íbúðarhúsnæði geti numið a.m.k. 15 milljörðum króna. Sé litið til alls húsnæðis er þessi upphæð talin geta numið allt að 25 milljörðum króna í beinu tapi ár hvert vegna ótímabærra viðgerða og afleiddrar fjárhagslegrar byrði.

Helstu ágall­ar nú­ver­andi kerf­is skv. vegís­in­um eru:

Ábyrgðarkeðjan í mannvirkjagerð hefur að vissu leyti verið óljós. Ytra eftirlit er takmarkað og í mörgum tilvikum í höndum aðila sem tengjast framkvæmdum hverju sinn með beinum hætti. Fyrirkomulagið skapar augljósa hættu á hagsmunaárekstrum og getur dregið úr því að gallar og frávik séu greind snemma.

Neyt­enda­vernd

Tryggingaumhverfið á byggingamarkaði hefur sömuleiðis reynst veikt. Þegar upp koma frávik í nýbyggingum er algengt að sönnunarbyrði lendi á neytendum sem þurfa þá að verja bæði tíma og fjármunum í að reyna að sækja rétt sinn. Fjárhæðir starfsábyrgðartrygginga hönnuða og byggingarstjóra eru gjarnan of lágar miðað við umfang framkvæmda og fara bótagreiðslur því oft að verulegu leyti í lögfræði- og ráðgjafakostnað en duga ekki til að lagfæra þá galla sem málin snúast um.

Aðdragandi útgáfu Vegvísis að breyttu byggingareftirliti

Árið 2023 setti Sigurður Ingi Jóhannsson, innviðaráðherra, stýrihóp um breytingar um byggingarreglugerð á fót en verkefni hans var einfalda regluverk og auka skilvirkni í mannvirkjagerð.

Starfshópar, mannaðir sérfræðingum mannvirkjageirans, voru í kjölfarið settir saman til að yfirfara reglugerðina í heild sinni. Tveir hópar fjölluðu um ábyrgðir og eftirlit, þ.e. annars vegar hönnunareftirlit og hins vegar framkvæmda- og notkunareftirlit en aðrir hópar fjölluðu um tæknilega hluta reglugerðarinnar.

Nokkuð samræmd vinna átti sér stað í þeim hópum sem fóru yfir tæknilegu hlutana þar sem yfirferðin sneri að því að breyta gildissettum ákvæðum í virknimiðuð ákvæði, stutt með leiðbeiningum þar sem þörf þótti.

Hvað hópana tvo sem fjölluðu um eftirlit varðar voru ekki settar fram sameiginlegar tillögur frá hópunum heldur voru þær áskoranir og vandamál núverandi regluverks sem fram komu í vinnunni skráðar niður ásamt hinum ýmsu hugmyndum og tillögum um úrbætur. Það sem helst má nefna varðandi þá vinnu var að flestir voru sammála því að breytingar væru nauðsynlegar.

Veturinn 2023-2024 voru tillögur varðandi ábyrgðir og eftirlit unnar áfram innan HMS, m.a. byggt á vinnu sérfræðihópanna, og voru þær tillögur gefnar út í Vegvísi að breyttu byggingareftirliti í maí 2025.

Inga Sæland, Félags- og húsnæðismálaráðherra, skipaði á sama tíma stýrihóp til að fylgja tillögunum eftir sem eru nú hluti af fyrsta húsnæðispakka ríkisstjórnarinnar sem kynntur var í október 2025.

Markmið Vegvísisins

Með útgáfu vegvísis að breyttu byggingareftirliti er ætlun HMS að bregðast við þessum veikleikum með því að móta nýtt fyrirkomulag byggingareftirlits og tryggja neytendavernd. Tillögurnar miða að því að færa ábyrgð til þeirra sem hana eiga að bera, þ.e. verkeigendur, hönnuðir og framkvæmdaðilar, og tryggja að neytendur sitji ekki uppi með tjón vegna byggingargalla.

Með áhættumiðuðu óháðu ytra eftirliti, skýrari ábyrgðarkeðju og lögbundinni byggingargallatryggingu er ætlunin að draga úr byggingargöllum og lækka samfélagslegan kostnað vegna þeirra, verðlauna verkeigendur og fagaðila sem skila góðum mannvirkjum og efla traust almennings á byggingarmarkaði.