Út er komin bókin Öryggi þjóðar frá vöggu til grafar eftir Sigurð E. Guðmundsson fv. framkvæmdastjóra Húsnæðisstofnunar ríkisins. Sigurður eyddi meirihluta ævi sinnar í störf og rannsóknir í þágu húsnæðis- og velferðarmála. Hann var skrifstofustjóri Húsnæðisstofnunar ríkisins frá árinu 1965 og framkvæmdastjóri Húsnæðisstofnunar ríkisins frá 1971-1998 eða í 27 ár og nam sagnfræði og vann að rannsóknarstörfum eftir starfslok. Hann hafði lagt drög að vörn og útgáfu doktorsritgerðar sinnar þegar hann lést 6. janúar 2019 eftir skammvinn veikindi.

Ritgerðin nefnist: „Öryggi þjóðar frá vöggu til grafar. Þættir úr sögu velferðarmála 1889-1946“. Þar rekur Sigurður þróun félagstrygginga og velferðarmála á Íslandi frá fyrstu settu félagstryggingarlögunum um Ellistyrktarsjóði alþýðu árið 1889, félagslegar umbætur og framfarir þar að lútandi fram til ársins 1947. Áherslan er á aðstöðu alþýðu manna, einkum við sjóinn, aðdraganda og baráttu fyrir félagstryggum þeim til handa. Hann rekur einnig þróun í löggjöf um húsnæðismál og skipulagsmál. Í allri umfjöllun er dregin upp mynd af straumum, stefnum og lagasetningu erlendis frá og áhrifum þeirra hérlendis. 

Þannig segir í upphafskafla bókarinnar: „Himinn og haf aðskildu sambandslöndin tvö, Danmörku og Ísland, í velferðarmálum um og eftir aldamótin 1900. Í Danmörku var það viðhorf ríkjandi að sú þjóð gæti ekki talizt menningarþjóð sem ekki byði þegnum sínum almennt upp á viðunandi tryggingar á lífsleiðinni. Það sjónarmið var þá óþekkt á Íslandi.“

Sjálfur lýsti Sigurður rannsókn sinni og viðfangsefni þannig:

„Rannsóknin fjallar um mikilvægan hluta af íslenzkri þjóðfélagsþróun og er jafnframt í tengslum við kenningar og rannsóknir erlendra vísindamanna og fræðimanna, bæði norrænna, þýzkra og engilsaxneskra, sem og vísindamanna af ýmsu öðru þjóðerni, er birt hafa ritsmíðar sínar í bókum og alþjóðlegum tímaritum. Í því samhengi koma einkum við sögu félagstryggingalög Bismarcks kanzlara í Prússlandi, er samþykkt voru á níunda áratug 19. aldar. Það voru sjúkratryggingalög árið 1883, slysatryggingalög 1884 og eftirlauna- og öryrkjalög 1889. Ennfremur framvinda félagstrygginga á 19. og 20. öld í Bretlandi. Hafði til dæmis ritið Social Insurance and Allied Services. Report by Sir William Beveridge, er kom út í Lundúnum í september 1942, mikil áhrif á þróun þeirra um og eftir miðja síðustu öld. Einnig má nefna lögin um Socialreformen í Danmörku, sem K. K. Steincke, félagsmálaráðherra, hafði forgöngu um, voru samþykkt 20. maí 1933 og tóku gildi 1. október sama ár. Síðast en ekki sízt skulu nefnd velferðarlögin The Social Security Act, 1938, í Nýja-Sjálandi, er voru samþykkt þar 14. september 1938 og tóku að mestu gildi 1. apríl 1939.

Velferðarþróun hérlendis á fyrri hluta 20. aldar virðist hafa verið í hugmyndafræðilegum tengslum við alla þessa kenninga- og lagasmíð, þótt með misjöfnum hætti hafi verið. Því er það, að í stað þess að fjalla um hana sem einangrað fyrirbæri er reynt að tengja hana þróun velferðarmála í þeim löndum, er þóttu skara fram úr og voru áhrifamikil í þeim efnum. Kemur það vonandi glöggt fram. Jafnframt er lögð áherzla á að greina frá þeirri lagasetningu hérlendis á fyrri hluta aldarinnar, er sett var almenningi til hagsbóta, og kryfja til mergjar, eftir því sem unnt er, margar af mikilvægustu greinum hennar, til dæmis varðandi svefnrétt togaraháseta (vökulögin), slysa- og dánarbætur vinnandi fólks, framfærslueyri ekkna og föðurlausra barna, eftirlaun gamals fólks, húsnæðisbyltinguna 1928-1960, 1970, sjúkrahjálp, sjúkrasamlög og læknishjálp, og margt fleira, er flest skipti sköpum fyrir allan almenning. Með allri þessari löggjöf voru reistir þeir innviðir, er síðan hafa margir verið burðarstólpar velferðar hérlendis.“

Jón Þ. Þór, sagnfræðingur og ritstjóri útgáfunnar:

„Viðfangsefni Sigurðar E. Guðmundssonar í Öryggi þjóðar frá vöggu til grafar er víðfeðmt, svo ekki sé fastar að orði kveðið. Hann er í raun að rita heildarsögu allra meginþátta í sögu velferðarmála á Íslandi á tímabilinu 1889-1946. Gefur augaleið að ekki er neitt áhlaupaverk að ná utan um svo víðfeðmt og margþætt efni og steypa því saman í eina heild. Það tekst honum þó að minni hyggju vel. Hann lítur sjálfur aldrei svo á að hann sé að rita „tæmandi“ eða „endanlega“ sögu þeirra mála, sem hann tekur til meðferðar, og kallar rit sitt „þætti úr sögu velferðar“. Engu að síður eru allir meginþættir í þróun velferðarmála hér á landi á tímabilinu 1889-1946 lesanda ljósir að lestri loknum – heildarþróunin blasir við og víða er kafað djúpt í sögu einstakra efnisþátta. Jafnframt getur engum dulist hvaða einstaklingar og stjórnmálaflokkar voru í fararbroddi í einstökum málum, og ekki heldur hverjir drógu lappirnar. Að því leyti er þetta rit ekki síst mikilsvert og fróðlegt framlag til íslenskrar félags- og stjórnmálasögu á fyrra helmingi tuttugustu aldar.

Margir dugandi fræðimenn og rithöfundar hafa að sönnu ritað gagnleg rit – bækur og greinar – um sögu velferðarmála á Íslandi á undan Sigurði. Þar er hins vegar í flestum tilvikum um að ræða umfjöllun um einstaka efnisþætti eða málefni og enginn höfundur hefur áður freistað þess að segja þessa mikilvægu sögu í heild sinni svo mér sé kunnugt.

Eldri ritsmíðar um efnið hafa margar verið því marki brenndar að höfundar þeirra hafa einkum „horft inn á við“, ef svo má að orði komast. Þeir hafa öðru fremur stuðst við íslenskar heimildir en lítið hugað að þróun mála í öðrum löndum. Á þessu eru þó virðingarverðar undantekningar. Sigurður hefur á hinn bóginn kynnt sér rækilega þróun velferðarmála í nágrannalöndum okkar, einkum á Norðurlöndum, Bretlandi og Þýskalandi. Hann hefur kynnt sér rit fræðimanna í þessum löndum, einefnisrit jafnt sem yfirlitsrit, vitnar víða til þeirra og ræðir skoðanir höfunda ef svo ber undir. Með því tekst honum að setja viðfangsefni sitt í alþjóðlegt (norrænt/evrópskt) samhengi og er að því gott gagn.“

Útgefandi bókarinnar er Hið íslenska bókmenntafélag. Við hjá Húsnæðis- og mannvirkjastofnun höfum lagt útgáfunni lið og hvetjum áhugafólk um húsnæðis- og velferðarmál til þess að tryggja sér eintak af þessu merka riti. Sigurður hefur ekki einungis lagt mikilvægan rannsóknargrunn með þessari útgáfu heldur byggir stofnunin á brautryðjendastarfi sem lagður var grunnur að í hans tíð. Í dag hefur stefnumótun stjórnvalda í húsnæðismálum verið að færast frá því að sinna aðallega fjármögnunarlausnum og horfa fyrst og fremst einangrað til húsnæðismarkaðarins í viðtækari skírskotun þar sem rannsóknir, greiningar og samspil velferðarlausna skipa veigamikinn sess í starfi okkar, eins og Lífskjarasamningarnir bera vitni um, og er með riti Sigurðar lagður mikilvægur hornsteinn að því starfi. 

Nánar um bókina hér