Vegna þeirrar umfjöllunar sem hefur skapast á síðustu dögum um áhættu af töku óverðtryggðra lána, m.a. í kjölfar greinar hagdeildar HMS um efnið, sem má finna hér, vill HMS árétta að þeim varnaðarorðum var fyrst og fremst beint að þeim sem hafa lítið svigrúm til að mæta mögulegum hækkunum á greiðslubyrði lána ef vextir fara að hækka að nýju. Miðað við stöðuna í efnahagsmálum og spá Seðlabanka Íslands um þróun stýrivaxta telur hagdeild að vextir á húsnæðislánum muni ekki hækka mikið á næstu misserum.

Í ljósi umræðunnar er gott að skoða heildrænt hvaða kostir og gallar fylgja slíkum lánum. Óverðtryggð lán geta verið góður kostur fyrir marga lántakendur. Mikilvægt er að þekkja eiginleika slíkra lána og hvaða áhættuþættir eru til staðar.

Í hverju felst munurinn á óverðtryggðum og verðtryggðum lánum?

Munurinn á óverðtryggðum lánum og verðtryggðum er í grunninn sá að allar verðlagsbreytingar leggjast ofan á verðtryggð lán en ekki á þau óverðtryggðu. Óverðtryggð lán eru því varin gegn verðbólgu. Það er ekki þar með sagt að verðbólga hafi engin áhrif á óverðtryggð lán heldur taka vextir á þeim tillit til verðbólguvæntinga. Ef verðbólguvæntingar hækka getur það leitt til hærri vaxta og þannig getur greiðslubyrði af óverðtryggðum lánum hækkað sömuleiðis. Aukin verðbólga hefur því áhrif á greiðslubyrðina á óverðtryggðum lánum en einkum á skuldastöðuna á verðtryggðum en minni áhrif á greiðslubyrðina. Ekki er hægt að fullyrða um að annar kosturinn sé betri en hinn enda fer það bæði eftir vaxtakjörum og eftir því hver verðbólgan verður í framtíðinni. Í gegnum tíðina hafa skipst á tímar þar sem verðtryggð lán og óverðtryggð lán hafa verið hagkvæmari.

Ákvarðanir um breytilega vexti eru teknar mánaðarlega og því geta þeir breyst með skömmum fyrirvara. Til að verja sig gegn þessum sveiflum eru nokkrir kostir í boði. Hægt er að velja fasta vexti en þeir eru hérlendis annað hvort í boði fastir til þriggja eða fimm ára á óverðtryggðum lánum en þá tekur óvissan við um hvaða vextir verða í boði að þeim tíma liðnum. Fastir vextir eru líka yfirleitt hærri en breytilegir og því þarf að greiða meira fyrir þennan stöðugleika. Þegar endurskoðunartími slíkra lána nálgast geta lántakendur séð hvort það stefni í að greiðslubyrði hækki og þar með gripið til nauðsynlegra ráðstafana ef þörf er á.

Greiðslubyrði af lánum með breytilegum vöxtum getur verið nokkuð sveiflukennd ef vextir breytast mikið. Myndin hér að ofan sýnir dæmi um hvernig greiðslubyrði getur breyst á skömmum tíma með breyttum vöxtum. Breytilegum vöxtum fylgir meiri óvissa og áhætta fyrir lántakendur sem þurfa að vera í stakk búnir að mæta þessum sveiflum. Einhverjar lánastofnanir eru farnar að bjóða upp á vaxtaþak á óverðtryggð lán, þar sem mögulegt er að verja sig gegn miklum sveiflum á vöxtum og gott fyrir lántakendur að kynna sér einnig þann möguleika.

Greiðslubyrði getur sveiflast mikið

Breytilegir vextir eru mjög næmir fyrir breytingum á stýrivöxtum og eins og tíðrætt er þá eru stýrivextir í sögulegu lágmarki og sömu sögu er að segja um breytilega vexti. Því er mikilvægt fyrir lántakendur sem vilja nýta sér þessa lágu breytilegu vexti að hámarka ekki greiðslugetu sína miðað við núverandi vexti, heldur eiga inni svigrúm til að mæta þeim sveiflum sem geta orðið.

Lántaka til langs tíma ber alltaf með sér einhverja áhættu og óvissu. Það er á ábyrgð lántakandans að kynna sér vel þá lánakosti sem eru í boði og hvaða áhættur fylgja hverjum lánakosti fyrir sig. Einnig er mikilvægt fyrir lántakendur að vera vakandi fyrir því hvaða kjör eru í boði hverju sinni og vera óhræddir við að endurfjármagna ef betri kjör bjóðast en þau sem viðkomandi er með fyrir. Lántakendur hafa yfirleitt einnig kost á að endurfjármagna sig með verðtryggðum lánum sem bera lægri greiðslubyrði ef þeir ráða ekki við greiðslubyrðina á óverðtryggðum lánum.

Því hvetjum við lántakendur til að kynna sér vel þá lánakosti sem eru í boði og velja út frá sínum forsendum, greiðslugetu og hversu miklar sveiflur viðkomandi þolir.